PFAS: de Film, de IJsbeer en het Vervolg
Een gevaarlijke stof krijgt pas echt aandacht als aan drie voorwaarden is voldaan: de autopsie van de dode ijsbeer op de Noordpool die leert dat het dier De Stof in zijn lijf had, wanneer Hollywood een grote film over De Stof maakt en als last but not least blijkt dat we er waarschijnlijk nooit meer vanaf komen. De Stof in kwestie heet pfas en is een forever chemical. Lees hier hoe je pfas kunt temmen.
Pfas is een zogeheten polymeer met maar liefst 6000 varianten, waarvan enkelen inmiddels verboden zijn (perfluoroctaansulfonzuur of pfos, pfoa). De stof begon 60 jaar geleden als wondermiddel. Het is waterafstotend, vuilafstotend, onverwoestbaar, hittebestendig en zelfs brandwerend. Maar het is ook giftig, vervuilend en onafbreekbaar. In 1938 werd de oervorm per ongeluk ontdekt door een chemicus van DuPont. Het gladde materiaal bleek tegen hoge temperaturen te kunnen. DuPont noemde het teflon.
De 6000 varianten zitten in miljoenen producten. Denk aan pizzadozen, regen- en skikleding, zonnecrème, stents, brandblussers en niet de vergeten de anti-aanbakpannen. De enige rode draad van alle deze producten is misschien wel gemak. Je kunt alleen een pizza bezorgen als de pizzadoos een speciale coating heeft. Hetzelfde geldt voor droog blijven in je regenjas of soepeltjes scheren met scheerzeep. De belangrijkste uitzondering zijn waarschijnlijk de onontbeerlijke brandbeschermingsproducten.
Pfas zit overal. In de grond, het water en uiteindelijk het menselijk lichaam. Daar hecht het aan eiwitten en hoopt het zich op. Het breekt moeizaam af omdat het menselijk lichaam pfas minder snel kan uitscheiden dan het binnenkomt. De zogeheten halfwaardetijd in het menselijk lichaam is vier tot acht jaar.
Hoe erg is pfas?
Hoe erg is het als er in een olympisch zwembad 140 druppels pfos of GenX zitten? Een dergelijke regel hanteren inmiddels enkele Amerikaanse staten. Maar er zitten sowieso restanten van de andere 6000 pfas-varianten in het water, om maar te zwijgen van medicijnresten, drugsafval en microplastics. Omdat het nauwelijks afbreekt zit er voor minstens dertig jaar aan pfas in water en grond. Waterschappen en drinkwaterbedrijven doen hun best om het eruit te halen, maar uiteindelijk belandt het in ons lichaam. En dan?
Agrariërs wisten in november 2019 niet wat ze hoorden toen de norm voor pfas in de grond werd verlaagd naar 0,1 microgram per kilo. In ons bloed zit gemiddeld 3,5 microgram pfas per kilo. Door de huidige regels zou je technisch gezien niet meer begraven mogen worden. Niet lang hierna werd de norm verhoogd naar 0,8 microgram. Doordat pfas en andere forever chemicals zich ophopen in ons lichaam, zijn we als het ware onszelf langzaam aan het vergiftigen. En daarmee is het een slow risk, maar eentje waar de risico’s steeds bekender van worden.
Die risico’s hangen uiteraard samen met de dosis. Woon of werk je in de buurt van de schadelijke pfas-familie, dan is sprake van een toenemende kans op infecties, hoge bloeddruk, verminderde vruchtbaarheid, nierziekten, zwangerschapsziekten, zaadbalkanker, leverkanker, nierkanker en zeer waarschijnlijk op nog meer ziektes met het K-woord. De film Dark Waters gaat bijvoorbeeld over de steeds zieker wordende werknemers van een teflonfabriek van DuPont in Virginia. Andere cases komen uit Duitsland en Italië en voegen Alzheimer en hart- en vaatziekten toe aan de lange lijst van slow risks.
Op de achtergrond de Chemours-fabriek in Dordrecht. Daarnaast is een vestiging van drinkwaterbedrijf Evides gevestigd.
Hoe is het zo gekomen?
Dark Waters is een klassieke film over David tegen Goliath, de eenling-advocaat die het opneemt tegen de machtige farmaceut. Wat in de film wat onderbelicht wordt, is dat een farmaceut voor de introductie van een nieuwe stof aan veel minder gezondheidseisen hoeft te voldoen dan voor een nieuwe pil of ander gezondheidsmiddel. Een risicoanalyse is simpelweg nauwelijks nodig. Het motto is simpelweg ‘baat het, dan schaadt het niet’. DuPont en opvolger / dochter Chemours waren bijvoorbeeld niet verplicht om hun pfas-varianten op knaagdieren te testen. Toen in 2019 het Europese agentschap voor chemicaliën Chemours een muizenonderzoek oplegde voor GenX, vocht het bedrijf dit aan, vanwege de ‘disproportionaliteit’.
DuPont heeft de afgelopen jaren eigen onderzoeken stelselmatig onder de pet gehouden. Ze testte zelf wat de gevolgen waren van teflon in sigaretten (advies: svp niet meer roken tijdens het werken [1962]) en ontdekte vergrote organen in proefdieren. Zwangere vrouwen die in de teflonfabriek in West-Virginia werkten, kregen baby's met misvormde gezichten. Spoiler alert: ondanks de boete na de rechtszaak van bijna 600 miljoen euro zitten de aandelen van zowel DuPont als Chemours in de lift.
Anno 2020 staat vermoedelijk zo’n 3% van de Europese bevolking bloot aan drinkwater met daarin te hoge concentraties pfas, ruim twintig miljoen mensen. Zij zullen waarschijnlijk kampen met gezondheidsproblemen die tussen de 50 en 80 miljard euro gaan kosten. Nederland krijgt daarenboven pfas uit omringende landen binnen. Met name de Rijn en Maas bevestigen de twijfelachtige reputatie van Nederland als het rioolputje van West-Europa. Uit onderzoek van het RIVM blijkt verder dat meer dan 85 procent van de geteste grond in Nederland pfas bevat.
De verspreidingskaart van pfas-familielid FRD. Met dank aan collega-blogger Bernard Gerard
Hoe komen we van pfas af?
Er is een lange weg te gaan om van pfas af te komen. Te beginnen met de schadelijke varianten. Wettelijk verbieden of beperken bij de productie is een begin, maar het laat onverlet dat er al veel pfas in water en grond zit. Aan het einde van de pijplijn kunnen waterschappen en drinkwaterbedrijven actieve koolstoffilters plaatsen en de bagger is goed schoon te maken. Beide overigens met een pittig prijskaartje. Maar het allerbeste is natuurlijk preventie.
In 2012 hebben enkele ingenieursbureaus een expertisecentrum pfas opgezet. Hun doel is kennis en wijsheid te vergaren om de pfas-problematiek te beteugelen. Het maakt Nederland een internationale koploper in de pfas-aanpak, iets waar je in tweede instantie trots op kunt zijn. Het RIVM en andere wetenschappers gaan de komende tijd gedegen onderzoek doen naar de pfas-risico’s. Hun doel: de juiste norm vaststellen. Een ander ingenieursbureau stelt een pfas-landkaart beschikbaar met lokale risicolocaties.
De eerste innovaties zien ondertussen het licht. Arcadis promoot ozon-fractination. Hiermee kun je voor 99% pfas uit het water krijgen via ozonbubbeltjesschuim. Toekomstmuziek is nog sonolyse: in het water gemikte geluidsgolven kunnen punten in het water tot 5000 graden verhitten.
Voor mij is het nu de vierde keer in tien jaar dat ik over een Zorgwekkende Stof blog. Het goede nieuws is dat de meeste inmiddels verboden zijn, hoewel naleving allesbehalve vanzelfsprekend is. Ga maar eens je nieuwe spijkerbroek met de hand wassen. Grote kans dat het kankerverwekkende én verboden nonylfenol tussen je nagels belandt. Misschien zijn we in de toekomst beter af met een cyberdarm- en vatenstelsel dat in staat is om alle zorgwekkende stoffen uit ons lichaam te weren. Of komt er een wonderpil die ons lichaam grondig ‘detoxt’. Hoe dan ook, voor nu is de pfas-problematiek een zaak van de lange adem.
René Pennings
Januari 2020
Literatuurlijst
· FD, Pfas: de naam is klein, het drama groot, Ahrend Clahsen, Han Dirk Hekking, 7 december 2019
· NOS, website, Hoe komt pfas in de grond?, 10 november 2019
· NOS, website, PFAS, van wonderspul naar giftig zorgenkind, 29 oktober 2019
· Een Vandaag, Bloed boven de norm, 29 oktober 2019
· RTL, website, Amerikanen worstelen al jaren met pfas, maar doen er minder aan, 29 november 2019
· Weblog Bernard Gerard, PFAS in Eindhoven en Helmond, en enige uitleg, 2 december 2019
· https://citizentruth.org/toxic-forever-chemicals-found-in-grocery-store-foods/
· https://www.cursor.tue.nl/nieuws/2019/november/week-3/profpraat-ongrijpbare-pfas-zijn-overal/
· https://fortune.com/longform/teflon-pollution-north-carolina/ 1 juni 2018
· https://www.chemiemediacentrum.nl/c8-en-genx...-hoe-zit-het-nou-eigenlijk
· https://www.arcadis.com/nl/nederland/onze-perspectieven/2019/pfas/
· https://www.ewg.org/research/dupont-workers-smoke-teflon-laced-cigarettes-company-experiments