Het duivelse dilemma rondom ongewenste, doch culinair verantwoorde dieren
Amerikaanse rivierkreeften zijn in enkele jaren uitgegroeid tot een plaag. Muskusratten gingen deze ‘invasieve exoten’ voor en deze plaag is na ruim zestig jaar onder controle. Het vlees van beide ingeburgerde exoten is ronduit smakelijk. Maar waarom wordt de kreeft geserveerd in restaurants en eindigt de muskusrat in de verbrandingsoven? Wat zijn eigenlijk de belangrijkste lessen uit muskusrattenbeheer voor de rivierkreeftplaag?
In het Nederlandse zoetwater leven sinds enkele jaren miljoenen Amerikaanse rivierkreeftjes. Ze staan bekend als de tanks van de waterbodem, doen het goed in water van slechte kwaliteit en hebben onder water nauwelijks natuurlijke vijanden. Ze doken halverwege de jaren tachtig via de handel voor het eerst in Nederland op. Ieder vrouwtje heeft 500 jongen per leg. Het is een plaag, want de dijken, oevers en biodiversiteit lijden er stevig onder. En dus moet deze kreeft worden bestreden.
Hoe? Door ze op te eten. If you can’t beat them, eat them! De belangenorganisatie achter VISwijzer noemt de kreeft een ideaal hapje voor de barbecue en spreekt van een win-win-situatie, want kreeft eten is goed voor de duurzaamheid, de lokale ondernemers zoals vissers en restaurants en last but not least de natuur. In Louisiana en Zweden is het zelfs een gekweekte delicatesse. Het ministerie van Economische Zaken stimuleert beroepsvissers om actief op deze kreeft te vissen en heeft 175 vergunningen verstrekt. De rivierkreeftenvisserij zit niettemin nog in een prille transitiefase, want vissers zien graag meer duidelijkheid in de regelgeving. Voor beroepsvissers gaan investeren in mensen, materiaal, opslagcapaciteit en koelruimte willen ze meer duidelijkheid over de plaatsen waar gevist mag worden en het vistuig dat hiervoor gebruikt mag worden.
Inmiddels doet een kilootje verse Amerikaanse rivierkreeft zo’n vijf euro per kilo in de groothandel. De smaak van de levend gekookte kreeft komt aardig in de buurt van de gewone kreeft, terwijl het vlees iets minder stevig is. Google maar eens op tortellini van rivierkreeft met langzaam gegaarde snoekbaars of crawfish bowl.
Staartgeld
Overheidsinstanties zijn zoekende hoe ze het beste met deze plaag kunnen dealen. Voor de muskusrat zijn de afgelopen decennia nuttige leerpunten verzameld. Te beginnen met staartgeld.
Tot 1984 was de muskusrattenvangst geprivatiseerd. Heuse premiejagers kregen gemiddeld vijftien gulden per ingeleverde staart. Dit leverde twee risico’s: sommige wijsneuzen besloten de ratten in gevangenschap te fokken en na verloop van tijd van staart te ontdoen. Maar het grootste risico was dat de premievangers bewust niet alle ratten vingen. Ze hielden de soort in stand, zodat ze ieder jaar weer geld konden verdienen en hadden geen belang bij het uitroeien van de soort.
De meest acceptabele oplossing werd gevonden door de rattenvangers in overheidsdienst te nemen. Vandaag de dag zijn er ruim 100 ambtenaren die, met de waterschappen als opdrachtgever, de muskusratten in Nederland daadwerkelijk willen uitroeien. Iets dat met de beverrat aardig aan het lukken is. Voor zo’n acht miljoen euro per jaar worden 50.000 muskusratten en 1000 beverratten gevangen. De Nederlander betaalt er ieder jaar gemiddeld zo’n 50 cent voor, verrekend via de waterschapsbelasting. Hiermee wordt miljoenen aan schade voorkomen.
Muskusrattenvlees smaakt volgens culinaire kenners goed. Om het imago wat op te krikken is het zaak de rat te benoemen als een waterkonijn. De smaak van het konijn (v/h rat) is vergelijkbaar met die van de haas en het vlees is bijzonder geschikt als stoofvlees. Vandaag de dag wordt de rat diervriendelijk gevangen. De klem heeft plaatsgemaakt voor een kootje en de kans dat de rat daar een nachtje dood doorbrengt is vrij groot. Het beestje heeft dan een grotere kans op parasieten, met name op de geheten vossenlintworm. Het is zaak om de vers gevangen rat minstens 48 uur in de vriezer te houden om deze worm te doden. Mocht dat onverhoopt niet gelukt zijn, dan kan deze parasiet ernstige leverschade toebrengen.
Dominee versus koopman
Degene die niet kan wachten op een patatje stoofwaterkonijn of een water rabbit burger moet ik helaas teleurstellen. Alle gevangen ratten worden verbrand. In de Flora- en Faunawet staat dat bejaagde dieren die schadelijk zijn voor de omgeving niet gegeten mogen worden. Voor elk eetbaar Europees dier geldt dat het zorgvuldig en hygiënisch verantwoord geslacht mag worden. Een regel die ook voor rivierkreeften geldt.
Toch is het niet onmogelijk om een muskusratwaterkonijn op je bord te krijgen. Jagers met een vergunning mogen de muskusrat afschieten en deze in privékring serveren. Als je hond tot je verbazing met een dode muskusrat in zijn bek van de uiterwaarden terugkeert, mag je de rat ook houden. En opeten.
Kortom, de muskusrat wordt bijna altijd verbrand, net als de 200.000 overlast gevende ganzen rondom Schiphol. En de rivierkreeft mogen we opeten. De achterliggende redenen zijn dat jagers in overheidsdienst de rat moeten uitroeien, terwijl commerciële jagers hun broodwinning nooit zullen laten uitsterven. De karkassen worden bovendien vernietigd, want stel nu dat waterkonijnvlees uitgroeit tot een heuse delicatesse en er na verloop van tijd muskusratten in gevangenschap worden gekweekt. En dat er een massale uitbraak plaatsvindt en honderden kilometers dijken het dan begeven…. De overheid voelt zich gedwongen in de domineesrol te stappen om de koopmansmentaliteit van de beroepsjagers én koks te voorkomen.
De publieke muskusrattenbeheerders zijn goed bezig. De verwachting is dat bijna alle ratten in 2030 tot de Duitse grens zijn teruggedrongen. Onduidelijk is wat onze oosterburen van dit beleid vinden. Het definitief uitroeien maakt overigens van de muskusrattenbeheerders één van de meest integere beroepsgroepen van Nederland. Wie van ons is er actief bezig om zijn functie op te heffen?
Of zal het zo´n vaart niet gaan lopen? De rat is immers al bijna zestig jaar een blijvertje. Bovendien zou het zou zo maar kunnen dat de rattenvangers het binnenkort extra druk gaan krijgen. Vanuit Duitsland rukt een nieuwe invasieve exoot op. De oostelijke provincies krijgen nu nog zo’n tien meldingen per maand, maar Duitse natuurbeheerders kampen inmiddels met een heuse miljoenenplaag. Het nachtdiertje ziet er weliswaar schattig uit, maar heeft weinig natuurlijke vijanden, plant zich razendsnel voort en is dol op dijken. Voor de wasbeer is Nederland de ideale omgeving. Onbekend is hoe het beestje smaakt. Tja, if you can’t beat them …Of toch maar niet?
René Pennings
Juli 2021
Geraadpleegde literatuur (o.a.):
· Toekomst van het muskusrattenbeheer in Nederland, Altenburg & Wymenga via Unie van Waterschappen, 2018
· https://nos.nl/artikel/2109070-oprukkende-rivierkreeft-is-plaag-en-delicatesse-tegelijk
· https://eenvandaag.avrotros.nl/item/muskusrat-op-je-bord-een-culinaire-en-praktische-uitdaging/
· https://www.oneworld.nl/lezen/klimaat/eet-een-ongewenst-dier/